حضرت زهرا(س) پس از هجرت، در عصر پیامبر(ص)| ۲
عروسی ساده و بیآلایش حضرت زهرا(س)
اگر بنا است شیوههای رفتاری حضرت زهرا(س) عالیترین الگوی زنان مسلمان باشد، اینک ببینید که عروسی، و جهیزیّه و خانهی زفاف و مهریّه و سایر شئون عروسی حضرت زهرا(س) چقدر ساده و بیآلایش برگزار گردید، شما هم با حذف تشریفات ویرانگر در ساده نمودن مراسم عروسی تلاش کنید:
مهریّه حضرت زهرا(س)
مهریّه حضرت زهرا(س) همان «مهر السُّنَه» بود که پیامبر(ص) آن را برای همسران و دختران خود قرار داد و امامان(ع) و خاندان نبوّت همه همان را معیار قرار دادند، و اصرار داشتند که در همان اندازه باقی بماند، حتی در عصر امام جواد(ع) که وضع اقتصادی مسلمانان در سطح خوب و بالا بود، آن حضرت در ازدواج خود با دختر مأمون (هفتمین خلیفه عبّاسی) همان مهرالسُّنه را، مهر دختر مأمون قرار داد.[1]
در مورد تعیین مهریّه حضرت زهرا(س) روایات گوناگون نقل شده است، از مجموع آنها به دست میآید که مهریّه او همان «مهرالسُّنه» بود، یعنی «۵۰۰ درهم نقره» بود، در بعضی از روایات ۴۸۰ درهم ذکر شده، و در بعضی دیگر، یک زره به اضافه فرش پوستی، با یک دست لباس بُرْد.
این اختلاف، منافاتی با همدیگر ندارند، زیرا پول زره و آن فرش و لباس، معادل ۵۰۰ درهم میشد، و ۴۸۰ درهم نیز به خاطر تفاوت درهمها (از قَطَری و عراقی و حجازی)، همان ۵۰۰ درهم معمول حجاز بوده است.
۵۰۰ درهم به اندازه ۵/۲۶۲ مثقال نقره است، و این مقدار به پول نرخ عصر ما، آنگونه که از زرگرها تحقیق شده، معادل ۲۳۶۲۵ تومان خواهد شد، زیرا هر مثقال نقره مسکوک به نرخ امروز نود تومان است.
اینک ملاحظه کنید با کمال تأسّف مهریّههای امروز که در بین ما رایج شده که از صد هزار و یک میلیون و بیشتر صحبت میشود، چقدر از مهرالسّنّه به قیمت نرخ روز فاصله دارد!! ۲۳ هزار تومان کجا و یک میلیون کجا؟!
حضرت رضا(ع) فرمود:
«اَیُّما مُؤْمِنٌ خَطَبَ اِلی اَخِیهِ حُرْمَتَهُ فَبَذَلَ لَهُ خَمْسَمَأَةَ دِرْهَمٍ قَلَمْ یُزَوِّجْهُ فَقَدْ عَقَّهُ، وَ اسْتَحَقَّ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ اَنْ لا یُزَوِّجَهُ حَوْراءَ:
هر شخص با ایمانی که از دختر برادر دینیاش خواستگاری کند، و ۵۰۰ درهم (به عنوان مهر) بدهد، ولی آن برادر دینی(آن را کم بشمرد و) جواب منفی بدهد، به خواستگار، بد رفتاری و جفا کرده، و از طرف خدا سزاوار است که او را در آخر همسر حورالعین نگرداند».[2]
جهیزیّهی حضرت زهرا(س)
پیامبر(ص) زرهی حضرت علی(ع) را به عنوان مهریّه حضرت زهرا(س) پذیرفت، حضرت علی(ع) آن را فروخت و پول آن را (که حدود ۵۰۰ درهم بود) نزد پیامبر(ص) آورد و به آن حضرت داد، پیامبر(ص) مقداری از آن پول را به بلال حبشی برای خریداری عطر داد، و بقیّه را به ابوبکر برای تهیّه جهیزیّه داد، مقدار همهی جهیزیّه، شانزده مورد زیر شد:
۱- پیراهن یک عدد، هفت درهم.
۲- روسری یک عدد، چهار درهم.
۳- چادر مشکی (لباس رو)، یک عدد.
۴- تخت با بقچهی بافته شده از لیف خرما، یک عدد.
۵ و ۶- رختخواب دو عدد، متکّا چهار عدد.
۷ و ۸- پردهی پشمی یک عدد، حصیر یک عدد.
۹ و ۱۰- آسیای دستی یک عدد، طشت مسی یک عدد.
۱۱ و ۱۲- کاسهی سفالین یک عدد، مشک آب یک عدد.
۱۳ و ۱۴- آفتابه سفالین دو عدد، و فرش پوستی یک عدد.
۱۵ و ۱۶- عبای سفید یک عدد، و ظرف آبخوری یک عدد.
هنگامی که این وسائل ساده و بیآلایش را به حضور پیامبر(ص) آوردند، اشک در چشمانش حلقه زد و سر به آسمان نمود و گفت:
«اَللّهُمَّ بارِکْ لِقَوْمٍ جُلُّ آنِیَتِهِمْ اَلْخَزَفُ:
خدایا! به زندگی قومی که گرانمایهترین ظروفشان از سفال است برکت بده».[3]
خانهی زفاف حضرت زهرا(س)
حضرت علی(ع) در کنار مسجد، خانهی سادهای داشت که مجموع آن از یک اطاق خشت و گلی، که در کف آن اطاق، ماسهی نرم ریخته شده بود خلاصه میشد، آن اطاق با پوست گوسفند، فرش شده بود و یک عدد متکّا که لایه آن از لیف خرما بود، در آن دیده میشد، این خانه برای شب زفاف مناسب نبود، پیامبر(ص) به علی(ع) فرمود: «در همین نزدیکی، خانهای فراهم کن (اجاره کن) تا همسرت را به تو تحویل دهم»، علی(ع) عرض کرد: «در این نزدیکی جز منزل «حارثة بن نعمان» منزلی نیست».
پیامبر(ص) فرمود: «خانههای حارثه را برای مهاجران بیخانه گرفتهایم، و اکنون شرم میکنیم که باز از او تقاضای منزل کنیم!».
حارثه این سخن را شنید و به محضر رسول خدا(ص) آمد و متواضعانه عرض کرد: «من و اموالم به خدا و رسولش تعلّق دارد»، پیامبر(ص) برای او دعا کرد، به این ترتیب خانهی حارثه آماده شد، و فاطمه(س) شب عروسی به آنجا رفت.
پس از مدّتی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) به خانهی قبلی علی(ع) بازگشتند، و فرزندان زهرا(س) در همان خانهی ساده چشم به جهان گشودند و بزرگ شدند، این خانه در کنار مسجدالنّبی بود که محل آن اکنون به نام خانهی حضرت زهرا(س) معروف است.[4]
این بود خلاصهای از زندگی ظاهری و مادّی حضرت زهرا(س)، ولی در کنار این زندگی، زندگی معنوی و ملکوتی آن حضرت، بسیار عظیم و فراگیر بود، که با محاسبات مادی نمیتوان آن را اندازهگیری کرد.
همسرداری حضرت زهرا(س)
برای زن بزرگترین موفقیّت و ارزش این است که معاون خوبی برای شوهر باشد و در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد، و از هرگونه اموری که موجب ناراحتی شوهر گردید پرهیز نماید و با سرپنجهی تدبیر و محبّت و مهر، موجب آرامش خاطر شوهر شود، چنان که به عکس برای شوهر نیز، بسیار با ارزش است که موجب آرامش خاطر همسرش شود، و اصولاً هدف از ازدواج آن است که همسران مایهی آرامش همدیگر گردند، چنان که در آیه ۲۱ سورهی روم میخوانیم:
«وَ مِنْ آیاتِهِ اَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ اَنْفُسِکُمْ اَزْواجاً لِتَسْکُنُوا اِلَیْها:
از نشانههای (معنوی) خدا این که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید، تا در کنار آنها آرامش یابید».
علی بن جعفر، از برادرش امام کاظم(ع) پرسید: «زنی که شوهرش را خشمگین میکند، چگونه است؟»، امام کاظم(ع) در پاسخ فرمود:
«لا تَزالُ عاصِیَةٌ حَتّی یَرضَی عَنْها:
چنین زنی دائماً گناهکار است، تا شوهرش از او خشنود گردد».[5]
رفتار حضرت زهرا(س) با شوهر در عالیترین مرحلهی صفا و مهربانی بود، نه تنها هرگر خاطر شوهر را نرنجانید، بلکه یاور مهربان و نوازشگر دلسوز برای شوهر بود و در همهی صحنههای زندگی، همدم و همدرد و شریک زندگی علی(ع) بود، در اینجا برای روشن شدن این مطلب به نمونههای زیر توجّه کنید:
۱- قبلاً خاطرنشان شد که پیامبر(ص) نزد دخترش فاطمه(س) آمد و ضمن احوالپرسی، پرسید: «شوهرت را چگونه یافتی؟».
فاطمه(س) در پاسخ گفت: «او را بهترین شوهر یافتم»....
پیامبر(ص) فرمود: «دخترم! شوهرت، نیکو همسری است، در هیچ کاری از دستور او سرپیچی نکن».[6]
۲- امیر مؤمنان علی(ع) در سخنی در شأن حضرت زهرا(س) فرمود:
«فَوَاللهِ ما اَغْضَبْتُها، وَ لا اَکْرَهْتُها عَلی اَمْرٍ حَتّی قَبَضَهَا اللهُ عَزَّوَجَلَّ، وَ لا اَغْضَبَتْنِی و لا غَضَبَتْ لِی اَمْراً:
سوگند به خدا من زهرا(س) را تا آن هنگام که خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نکردم، در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم، او نیز مرا خشمگین نکرد و هیچگاه موجب ناخشنودی من نشد».[7]
۳- پیوند مقدّس همسری زهرا(س) و علی(ع) به قدری با صفا و پرمهر بود، و وجود زهرا(س) به قدری برای حضرت علی(ع) مایهی آرامش و خشنودی بود که علی(ع) در سخنی میفرماید:
«وَ لَقَدْ کُنْتُ اَنْظُرُ اِلَیْها فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومَ وَ الْاَحْزانَ:
من به چهرهی زهرا(س) نگاه میکردم، همین نگاه، هرگونه غم و اندوه را از من برطرف مینمود».[8]
۴- فاطمه(س) در یاری علی(ع) و همکاری با او در رنجها و دشواریها و غمها به قدری کوشا بود، که وقتی پیامبر(ص) از علی(ع) پرسید: « زهرا(س) را چگونه همسری یافتی؟»، علی(ع) بیدرنگ در پاسخ گفت:
«نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَةِ اللهِ:
او را در راستای اطاعت خداوند، یاوری نیکو یافتم».[9]
۵- تواضع حضرت زهرا(س) در خانهی علی(ع) و احترام او به علی(ع) در حدّی بود که وقتی ماجرای فشار بین در و دیوار و بستری شدن حضرت زهرا(س) در رابطه با مخالفت او با خلفا رخ داد، عمر و ابوبکر چندین بار از حضرت علی(ع) تقاضا کردند تا واسطه شود، و آنها را به حضور حضرت زهرا(س) بیایند و احوالپرسی کنند (و رضایت او را به دست آورند)، سرانجام علی(ع) ضامن شد که آنها را نزد فاطمه(س) ببرد.
حضرت علی(ع) نزد فاطمه(س) آمد و تقاضای آنها را مطرح کرد، ولی فاطمه(س) به شدّت، این تقاضا را رد کرد، حضرت علی(ع) فرمود: «من از طرف آنها ضامن شدهام که از تو اجازه بگیرم».
در این هنگام حضرت زهرا(س) در برابر علی(ع) در چنان شرایطی آن چنان تواضع کرد که گفت:
«اِنْ کُنْتَ قَدْ ضَمِنْتَ لَهُما شَیْئاً، فَالْبَیْتُ بَیْتُکَ... لااُخالِفُ عَلَیْکَ بِشَیْئی:
اگر از طرف آنها چیزی را ضامن شدهای، خانه خانهی تو است، و من در هیچ چیز با رأی تو مخالفت نمیکنم».[10]
و در روایت دیگر آمده: ابوبکر و عمر کنار در خانهی زهرا(س) آمدند و نشستند، تا علی(ع) از حضرت زهرا(س) اجازه بگیرد، حضرت علی(ع) به فاطمه(س) گفت: ای بانوی آزاد! آنها برای عذرخواهی، اجازهی ورود میطلبند، چه میفرمایی؟ حضرت زهرا(س) در پاسخ گفت:
«اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ، اِفْعَلْ ما تَشاءُ:
خانه، خانهی تو است، و بانوی آزاد، همسر تو است، اختیار با تو است هر چه خواستی انجام بده».[11]
خودآزمایی
1- مهریّه حضرت زهرا(س) چه میزان بوده است؟
2- سه مورد از جهیزیّهی حضرت زهرا(س) را بیان کنید.
3- در آیه ۲۱ سورهی روم، هدف از ازدواج چه چیزی عنوان شده است؟
پینوشتها
[1] وسائل الشّیعه، ج ۱۵، ص ۶ و ۸.
[2] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۷۶.
[3] اعیان الشّیعه، ط جدید، ج ۱، ص ۳۱۲ – کشف الغمّه، ج ۱، ص ۴۸۶.
[4] اقتباس از اعیان الشّیعه، ج ۱، ص ۳۱ – ریاحین الشّریعه، ج ۱، ص ۹۲.
[5] وسائل الشّیعه، ج ۱۴، ص ۱۱۵.
[6] کشف الغمّه، ج ۱، ص ۴۹۱.
[7] کشف الغمّه، ج ۱، ص ۴۹۲.
[8] همان مدرک
[9] بحار، ج ۴۳، ص ۱۱۷.
[10] بیتالاحزان، ص ۲۳۴.
[11] بحار، ج ۴۳، ص ۱۹۸.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت